Rivayetlere göre, günümüzde İzmir-Aydın Otoyolu Belevi Viyadüğü güneyindeki zeytinliklerin içerisinde yer alan bu görkemli anıt mezarı Kral Lysimakhos, milattan önce üçüncü yüzyıl başlarında kendisi için inşa ettirmiş. Ancak, I. Seleukos Nikator ile karşı karşıya geldiği şimdilerde Manisa, Sart civarına tekabül eden konumdaki Corupedium Muharebesi’nde savaş alanında ölünce anıt mezar sahipsiz kalmış. Lysimakhos’un hükümdarlık bölgesi Selevkos İmparatorluğu’na geçtikten bir süre sonra II. Antiohos (Theos) anıt mezarı kendisi için kullanmayı düşünmüş. Mezarın bazı yerlerini kendisine göre yeniden inşa ettirmiş ve milattan önce 246 yılındaki şaibeli ölümünün ardından buraya defnedilmiş.

Az evvel rivayete göre dememin sebebi, anıt mezarın sahibi ve tarihi hakkında kesin bir bilgi olmamasından dolayı. Mezardaki mimari yapı, figürler, harf ve şekillerin dönemindeki benzer öğelerle karşılaştırılması neticesinde Josef Keil tarafından milattan önce üçüncü yüzyılın başlarına tarihlenmiş. Akademik kaynakların bir çoğunda benzer detaylara istinaden, mezar sahibinin milattan önce 246 yılında Efes’te ölen (Bu arada anıt mezar Efes Antik Kenti’ne 15 kilometre uzaklıkta) ve bölgesinde devam eden savaşlar sebebiyle memleketine taşınamayan II. Antiohos’a ait olduğu düşünülmekte.

Belevi Anıt Mezarı’nı ilk kez 1824’te Anton von Prokesch-Osten ziyaret etmiş. Kale ya da prens hazinesi olabileceğini düşünen Osten’den yaklaşık elli yıl sonra George Weber ve Georges Perrot da anıt mezarı incelemiş. Anıt mezarda kapsamlı bir kazı çalışması ilk kez 1931-1935 yılları arasında yürütülmüş. Vinçlerin de kullanıldığı bu süreçte, ana kayanın güney tarafında dikdörtgen planlı ve tonozlu olarak inşa edilmiş mezar odası bulunmuş. Soyguncuların açtığı önemsiz bir delik haricinde sağlam olarak bulunan lahit, Efes Müzesi’nde, hizmetçi olduğu düşünülen bir erkek heykeli ile anıt mezarın duvarlarında yer alan freskler ise İzmir Arkeoloji Müzesi’nde yer alıyor.

Kaynak: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü – T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı – Belevi Mausoleumu – Aynur KÖKGİL – 1967