Bu yazının konusunu oluşturan kiliselerden Hagios Georgios’a yıllar evvel bir arkadaşımla çıktığımız İzmir-Foça-İzmir bisiklet turu esnasında akşama doğru yol kıvrımının üst kısmında müthiş manzarası olan bir noktada verdiğimiz molada uğramıştım. Karanlığa kalmadan İzmir’e dönmemiz gerektiğinden çevreyi üstünkörü gezip tura devam etmiştik. Kilise kitabesinin kısa bir süre sonra çalınacağı kimin aklına gelir ki? Ne yazık, bir kaç ay sonra fotoğraflamak için gittiğimde kitabe yerinde yoktu. İki yıl evvel hafta sonları, Sazlıca ve Kartdere çevresindeki eski evleri yeniden gezmeye başladım. Foça ve çevresinde yıllarca önünden geçip görmediğim kültürel mirasa az bir kayıpla yetişebildim. Her ziyaretimde köpek kovaladığı için nihayet bu yaz belgeleyebildiğim Sazlıca Köyü’ndeki H. Ioannes Kilisesi de envantere eklenince Foça serisini oluşturmaya karar verdim.

H. Ioannes (Aziz Yahya) Kilisesi

Sazlıca Köyü’nde mübadele sonrası işlevini tamamen yitiren kilise, belki de bu yüzden köydeki en çok tahribat gören yapılardan biri. Anıtsal eser olarak tescil edilmiş olmasına rağmen yakın zamana dek (muhtemelen çatısı çökene kadar) ahır olarak kullanılan yapının, haç motifleri, ağaç ve geometrik simgelerin bir arada kullanıldığı kapı alınlığında inşa tarihi 1853 yılı olarak işlenmiş. Dönemin şartlarında benzer bir temel kalıntısına rastlanmadığından aynı zamanda okul olarak kullanıldığı düşünülmekte.

Hagios Georgios (Aya Yorgi) Kilisesi

Girişte bahsettiğim çalınan kitabe bu kiliseye ait. Kültür varlığı olarak tescilli yapı, Asmadere mevkiinde dağ yönünde toprak yolla ulaşılan deniz manzaralı bir tepe üzerinde yer almakta. Aynı yol üzerinde muhtemelen kiliseyle aynı dönemde inşa edilmiş geniş bir çiftlik arazisi içinden geçiliyor. 1850 yılında inşa edilen kilise, sık makilik bir alan içerisinde olmasına rağmen ne yazık ki sık sık defineciler tarafından tahribata uğruyor.

Maşatlık Kilisesi

Eskilerin gayrimüslim mezarlıkları için kullandığı maşatlık, adından da anlayacağımız üzere bir mezarlık şapeli. Bu küçük kilise, Yeni Foça’nın batısından geçen Oruç Reis Caddesi ile eski şap ocağı arasında kalan arazide yer alıyor.

Yapılaşmanın Oruç Reis Caddesi’nin kara tarafında başlamasıyla yakın zamanda şehir içerisinde kalacağını düşündüğüm yapının ana giriş tarafı tamamen yıkılmış.

Kaynak: 18-19. Yüzyıllarda Anadolu’da Yaşayan Gayrımüslimlerin İmar Faaliyetleri ve Foça’daki Post-Bizans Dönemi Kiliseleri – M. Sacit PEKAK – 1996