Yazının çıkış konusu olan Osmanlıca rögar kapağını ilk kez 2003’te Karşıyaka, Osman Bey Parkı otobüs duraklarının çarşıya doğru olan kaldırımında görmüştüm. Ortaokula giden bir çocuk olarak, rögar kapağının neden burada olduğuna bir türlü anlam veremeyip epey bakındığımı hatırlıyorum. Zaman içerisinde İzmir’de bu rögar kapaklarıyla ilgili şu söylentilere denk gelen mutlaka olmuştur; Arapça yazılar yazmışlar, üzerine basıyoruz, yok o iş öyle değil, İzmirli bir firma Arap ülkelerine üretmiş bu kapakları satılmayanları belediye kullanmış-mış.. İşin aslı öyle değil tabi, kısaca en başından anlatmaya başlayayım, zira bu kapaklar hikayenin en başına ait.

İzmir, ülkedeki ikinci düzenli telefon şebekesinin kurulduğu şehir. Birinci İktisat Kongresi’nden sonra telefona karşı başlayan özel ilginin bir sonucu olarak 1923’te Hükümet ve İzmir Belediyesi arasında yapılan anlaşmayla, Şehir merkezi-Karşıyaka-Bornova-Buca ve Balçova bölgelerine üç-yüzlük birer otomatik santral tesisi yapılmasına karar verilmiş. Takip eden yıl belediyeye otuz yıllık telefon işletme ayrıcalığı tanımlanınca merkezden manuel santral sistemiyle çalışacak manyetolu telefon şebekesi, iki-yüz abonesiyle 1925’te işletmeye açılmış. Çok değil iki sene sonra, dünyada otomatik santrallerin yaygınlaşması üzerine 1927 yılında İzmir Belediyesi’ne Ericsson firması ile ortak bir şirket kurulmasına onay verilmiş. Bu şirketin ismi olan İzmir ve civarı Telefon Türk Anonim Şirketi, harf devriminden önce kurulduğu için Osmanlıca olarak rögar kapaklarına basılmış. Şirket kurulduktan on-bir sene sonra, çıkarılan bir kanun ile belediyeye verilen imtiyaz süresi tamamlanmadan Posta ve Telgraf Teşkilatı’na devredilmiş. 1994’te ise Posta İşletmesi ve Türk Telekom olarak yeniden yapılandırılması kararlaştırılmış, bir yıl sonra ise iki kurum birbirinden ayrı çalışmaya başlamış.

Son üç ay içerisinde denk geldikçe, 1927’den günümüze kent merkezi ve çevresinde şehirdeki telekomünikasyonun tarihsel sürecini yansıtan rögar kapaklarını inceledim. Tasarım, tipografi ve materyal gibi detaylarla ilginç bir envanter oluştu. Yeni kazılan bir sokak ya da park yerinden çıkan bir araba altında her gün yeni bir detaya rastlayabiliyoruz, eksiklerim olabilir, iletişime geçerseniz sevinirim.

Kaynak: Telekomünikasyonun İzmir’deki Gelişimi/Türkiye’de ve İzmir’de Telekomünikasyonun Tarihçesi – II – Hasan S. Şişikoğlu – Onur Taşkent – Alpaslan Güzeliş – 2009, İzmir Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Tanıtım Şube Müdürlüğü Haber Arşivi – Ocak 2024