Bu aralar iş yoğunluğu ve mevsimden olsa gerek dağ bayır biraz uzak geliyor. Bu sebeple vakit buldukça Kemeraltı’nda birçoğu enteresan tabelalar arasında kaybolmuş hanları geziyorum. Bugün başlıktan anlayacağınız üzere size Mirkelamoğlu ya da bilinen ismiyle Mirkelam Han’dan bahsedeceğim.

Yapının tarihi, han kitabesinin günümüze ulaşamaması sebebiyle belirsiz. Üzerindeki dönemsel mimari işlemeler ve erişilen vakfiye defteri kayıtlarına istinaden, tarihi konusunda varsayımlar üzerinden ilerleyebiliyoruz. Bahse konu vakıf kayıtlarında 1784 yılını işaret eden satırlarda geçen Mirkelamoğulları adlı bir ailenin olması ve o tarihlerde çevresindeki diğer hanlarla olan ilişkisi sebebiyle 18. yüzyıl içerisinde yer almakta. Yapı, dikdörtgene yakın simetrik olmayan mimarisi ve iki katlı avlulu yapısıyla Osmanlı şehir içi hanlarının tipik bir örneği. İnşa edilecek parselin şekline göre dıştan kurgu tasarımına gidilerek cephe sınırlamasında asimetrik biçimde yol izlenmiştir. Bu asimetriklik avlu cephesine doğru simetrikleşerek düzgün bir avlu cephesi yaratılmaya çalışılmıştır.

Sigorta acenteleri için hazırlanan meşhur 1905 Sigorta Planı içerisinde 10 numaralı pafta incelendiğinde 914 Sokak olarak devam eden yol birleşiminin, 20. yüzyıl başına kadar İzmir’in en önemli ticaret akslarından biri olduğu görülmektedir. Bu kesişim diğer taraftan Büyük İzmir Yangını’ndan büyük ölçüde etkilenen Osmaniye Caddesi üzerindedir. Hanın giriş cephesinin de bulunduğu 914 Sokak, bu caddenin günümüze kalan çok küçük bir parçasıdır. Aynı planın lejant bilgileri ve bazı ifadelerin tercümesine dayanılarak, hanın içerisinde o dönem pamuk bürosu ve depolarının bulunduğu, dış cephesindeki mekanların ise ipekli kumaş ticaretiyle ilgili dükkanlar olduğu gözlemlenmiştir. 

Buradan çıkarılabilecek bir başka sonuç ise; 20. yüzyıl başlarında han, konaklama işlevini yitirmiştir. 19. yüzyıl ekonomik yaşamında ortaya çıkan değişimler ve yeni ulaşım sistemlerinin devreye girmesiyle uzun mesafe kervan ticareti önemini yitirmiş, aynı zamanda konaklama ihtiyaçları da değişmiştir. Bu süreçte hanlar ticarethane ve depo olarak kullanılmaya, konaklama da oteller tarafından karşılanmaya başlanmıştır. İnşasına 1914 yılında Şirket Bulvarı olarak başlanan Fevzi Paşa Bulvarı, Büyük İzmir Yangını’nın dayandığı sınırları oluşturmuştur. Ayrıca, hanın yakın komşuları olan Büyük Karaosmanoğlu ve Selvili Han, bulvarın inşaatı esnasında çıkıntı olarak kaldığı için adeta budanmıştır. Günümüzde her iki yapı da bu yıkımın izlerini taşımaktadır. Bugün İzmir’in en işlek caddelerinden biri olan bulvar aynı zamanda Kemeraltı Kentsel Sit Alanı’nın kuzeydeki sınırını oluşturmaktadır.

Mirkelam Han Hisar Camiine ve Hisarönü Meydanı ile Kızlarağası Hanı’na yaklaşık 70 metre mesafededir. Meydanın tarihi kimliğinin bir devamı niteliğinde, Kemeraltı’nın geleneksel mimari dokusunun önemli odaklarından biridir. İkinci katında yirmi bir odası bulunan hanın güney cephesinin alt bölümü, sonradan eklenen dükkanlar ile kapatılmıştır. Restore edilmesi yakın zamanda pek mümkün görünmeyen handa bugün lokanta, terziler ve tekstil ağırlıkta olmak üzere çeşitli dükkanlar ve bir çay ocağı bulunuyor. 

Kaynak: İzmir/Kemeraltı Mirkelamoğlu (Mirkelam) Hanı Restorasyon Önerisi – F. Kalbiye Noyan – 2007