Çevresindeki yapılaşma sebebiyle, yakın zamanda Doğançay’ın Ekin Gediği mevkiinde bulunan Çobanpınarı tahkimatı ile birlikte yerleşim içerisinde kalacağını düşündüğüm, İzmir çevresindeki eski savunma ve gözetleme yapıları serisine, Büyük Kale ile devam ediyorum. Bayraklı ile Bornova sınırında, Yamanlar’ın körfeze doğru olan uzantısı üzerinde yer alan Büyükkale, Yamanlar Dağı’nın güney eteklerine konuşlandırılmış tahkimatlardan Smyrna’ya en yakın olanı. Yamanlar’daki benzer bir yerleşimi araştırırken, 1930 yılında dönemin İzmir Valisi ve aynı zamanda İzmir ve Havalisi Asarıatika Muhipleri Cemiyeti başkanı da olan Kâzım (Dirik) Paşa, Helene Miltner ve Yohannes Böhlau’nun buraya düzenledikleri gezide aldıkları notlara bazı makalelerde denk gelmiştim. 

Geçtiğimiz hafta güzel bir tesadüfle, bu geziye ilişkin notları içeren 1934 basımı, Eski İzmir (Navluhon – Tantalis) ve Larisa Şehirleri Harabeleri kitabını bulup satın aldım. Kitabı incelediğimde, gezi sırasında insan boyu bir duvar ve giriş kapısı gibi detaylar belgelenmişken, o zamandan günümüze maalesef neredeyse hiç biri ulaşamamış. Bahse konu taş bloklarla örülmüş dörtgen planlı kule kalıntısı, sonradan inşa edilen anten kulesi altında kalmış.  Muhtemelen yerleşime yaklaştığı için etrafındaki kaçak kazı tahribatı da maalesef büyük boyutlarda. Milattan önce altıncı ile üçüncü yüzyıl arasına tarihlendirilen yapı hakkında, bir süre İzmir çevresinde araştırmalar yapan Bean tarafından yerel bir yönetici konutu olabileceği ihtimali de ileri sürülmüş.

Bazı kaynaklarda Smyrna akropolü olarak belirtilen Büyükkale, kuzeyinde Sancaklıkale, kuzeydoğusunda Çobanpınarı, güneybatısında Kayalık Nezaret Yeri olarak bilinen Felswarte ve güneydoğusunda Aksertepe görüş alanı içerisindedir. Yamanlar Dağı’nın güney yamaçlarında oluşmuş bu hat içerisinde Smyrna, Pagos (Kadifekale), Bornova ovası ve İzmir iç körfezine olan hakimiyetiyle, beş noktanın en fazla görüş alanına sahip konumudur. 

Kaynak: Hellenistik Dönem’de Smyrna Çevresindeki Kaleler – Yiğit Ozar – 2020 – Arkaik ve Klâsik Dönem’de Smyrna’nın Dış Savunması Üzerine Gözlemler – Ersin Doğer, İsmail Gezgin – 1998 Eski İzmir (Navluhon ve Tantalis) ve Larisa Şehirleri Harabeleri – Prof. Helene Miltner ve Prof. Dr. Yohannes Böhlau – 1934