Şehrin su ile olan geçmişinde karşımıza çıkan İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü’nün Halkapınar yerleşkesindeki Diana Hamamları, Tarihi Su Derleme Yapısı ve Tarihi Su Fabrikası, mutlaka görmem gereken yapılardı. Geçtiğimiz günlerde izin alarak, Kervan Köprüsü’nün doğuya doğru devam ettiği tarihi yol üzerine yer alan Halkapınar Sular İşletmesi’ne gittim.

19. yüzyılda göç sebebiyle artan İzmir nüfusuna mevcut su sağlama sistemlerinin yetersiz kalması, şehirde suya yatırımı zorunlu hale getirmiş. O dönemde imtiyaz alan Belçikalı bir şirket tarafından, antik dönemlerden itibaren doğal su kaynağı olarak bilinen, ne yazık ki 1970’li yıllarda tamamen kuruyan Halkapınar Gölü kıyısına pompa istasyonu inşa edilmesine karar verilmiş. 1895 yılında Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne, yani İzmir Suları Osmanlı Şirketi ismiyle kurulan işletme, Halkapınar’dan başlayarak şehirde bir yıl içerisinde yaklaşık yirmi kilometrelik ana su şebekesi oluşturmuş.

1884 yılında inşa edildiği düşünülen Su Derleme Yapısı da, gölden topladığı suyu yeni inşa edilen su fabrikasının altındaki havuza servis edecek şekilde sisteme bağlanmış. Şirket 1895’te kurulmuş olsa da buradan şebekeye verilen suyun evlere hangi tarihte ulaştığı tam olarak belli değil. Bazı kaynakların, yapmış olduğu tarihsel çıkarımlar, kesin olmamakla birlikte 1899 yılını işaret etmekte. İnşa edildiği dönemde 85 bin ton suyu dağıtacak kapasitesi olan İzmir’in ilk modern su tesisi olan fabrika, 1944 yılına kadar Belçikalı şirket tarafından yönetilmiş, 1 Ocak 1945 tarihinde ise İzmir Belediyesi’nin müdürlük bünyesine katılmış.

Özgünlüğü sebebiyle birçok akademik makaleye konu olan fabrika; makine dairesi, çevresindeki ek yapılar ve dönemsel mimari özelliklere ilişkin taşıdığı unsurlarla günümüzde hala faaliyet gösteren, oldukça kıymetli bir yapı.

Kaynak: Assessment of Izmir Halkapınar Water Pump Station for Its Conservation as Industrial Heritage – İdil Ece Şener – 2019 – İzmir Halkapınar Tarihi Su Yapıları – Eda Kavakdipli – 2012