İki Foça arasında, Sazlıca Koyu’ndan Kartdere Vadisi’ne kadar ulaşan arazide terkedilmiş evler dikkatinizi çekmiştir. Bu yaz Foça Kırsalındaki Rum Kiliseleri için araziyi detaylı biçimde tekrar gezerken, mübadele öncesi yaklaşık altmış evin bulunduğu Sazlıca çevresi için de kısa yürüyüşler planladım.

Bütünlüğünü kısmen koruyabilmiş bir düzine ev kalıntısına erişebildiğim bu süreçte, kapı alınlığında yer alan 1841 tarihi, pencere alınlıklarında yer alan küçük haç ve selvi ağacı motifleri ile aynı dönemin benzer yapı örneklerinde de bulunan kiremitler, rastladığım güzel küçük detaylardı.

Foça’nın mübadele öncesi dönemine ilişkin yazılı kaynakların büyük kısmı ilçe merkezi ve Yeni Foça tarafındaki köylere ait olduğu için eski bir Rum köyü olan Sazlıca hakkındaki bilgiler mübadillerin üçüncü kuşak akrabaları tarafından aktarılanlarla sınırlı. Geçimini tarım, balıkçılık ve bağcılıkla sağlayan köy, mübadele öncesi Foça Karası olarak bilinen üzümün yetiştirildiği bölgelerden biriymiş.

Foça’daki Kaya Mezarları başlığında yer alan Sazlıca Mevkii kaya mezarının bir dönem işlik olarak kullanılmış olabileceği, koruma kurulu tarafından tespit edilmiş bir detay.

1923 yılında gerçekleşen mübadele ile bölgeden ayrılan Rumlar, Limni, Midilli, Girit ve Kavala’ya giderken bu kapsamda gelen Türkler ise sıkıntılı bir dönemde buraya yerleştirilmiş. Stratejik nedenlerle İkinci Dünya Savaşı öncesinde Foça’nın askeri yasak bölge ilan edilmesiyle, giriş ve çıkışların kontrollü hale gelmesi, ilçede sosyal yaşam ve ekonomiyi neredeyse tamamen bitirmiş.

Vadinin içlerine doğru tekil yapılarla geniş bir araziye yayılan köyde yapılan alan araştırmalarında okul gibi kamusal nitelikte değerlendirilebilecek bir yapı kalıntısına rastlanmamış. 1952 yılına denk süren uygulama esnasında Sazlıca Köyü’ndeki mübadiller de bu dönemde köyü terk etmiş.

Kaynak: İzmir-Foça Sazlıca Mevkii Kırsal Yerleşimini Koruma Önerisi – Çağıl ATAY – 2023