Halkapınar Şehitler Caddesi üzerinde bulunan tarihi fabrikanın inşa tarihi, kesin olarak bilinmemekle beraber, bazı kaynaklarda 1908 yılında Yuan Tuzakoğlu ve Vasil İstefanidi tarafından kurulduğu teyide muhtaç bir bilgi olarak söylenmekte. Bölgedeki bilinen ilk buharlı un fabrikası olarak kısa sürede tüm üretim sektörleri arasında önemli bir işletme konumuna gelen Tuzakoğlu Un Fabrikası, ön cepheden ayrık, arka cepheden kesintisiz duvar örgüsüne sahip dört katlı yığma taş bir yapıdır. İkiz olarak kabul edilebilecek benzer mimari özellikleri barındıran iki ana yapıdan oluşmaktadır. En üst katlarda bir bağlantı köprüsü ve ara boşluğun üzerini örten şeffaf bir çatısı vardır.

Tuzakoğlu Un Fabrikası, ne yazık ki üzücü bir hadisenin yaşandığı yer olarak kayıtlara geçmiştir. 9 Eylül 1922 günü İzmir’e giren ilk Türk süvari müfrezesine yaya olarak eşlik eden dört askerimiz Halkapınar’dan geçişleri esnada fabrikadan açılan ateşle şehit düşmüşlerdir. Fabrikanın sağ cephesinde yer alan anıt, cumhuriyetin ilk yıllarında burada şehit düşen askerler anısına dikilmiştir.

1927’de Vatan-Namus Anıtı olarak bilinen anıtın çevresindeki küçük bahçe oluşturulmuş, yıllar içerisinde çeşitli düzenlemelerle günümüzdeki halini almıştır. Anıt üzerinde yer alan açıklamada;

“Bu anıt, İzmir’in Kurtuluşu’nda iki süvari bölüğünün emniyetini almak için, uç mangasında yaya olarak ilerleyen Mehmetçikler’den, o zamanlar un fabrikası olarak kullanılan binadan açılan ateş sonucu buraya defnedilen; Akşehirli Bekir Oğlu Mehmet Çavuş, Antalyalı Ömer Oğlu İbrahim Hakkı Çavuş, Nevşehirli Ahmet Oğlu Seyit Ahmet ve İzmirli Bekir Oğlu Veyis’in (kaldırıldığı hastanede şahadet mertebesine ulaşmıştır) aziz hatıraları adına yapılmıştır.” notu yer almaktadır.

Yapı, Erken Cumhuriyet döneminde İzmir Belediyesi tarafından satın alınarak ekmek fabrikası olarak kullanılmış. Ardından Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM) ve Türkiye Elektrik Kurumu’na ev sahipliği yapmıştı. Uzun bir süre atıl olarak kalan yapı için 2006 yılında İZSU Genel Müdürlüğü tarafından 1 Nolu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun kararları doğrultusunda hazırlanan restorasyon projesine başlanmıştır. Özgün mimariyi koruyacak şekilde yapılan çalışmalar neticesinde Tuzakoğlu Un Fabrikası günümüzde İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne ait Meslek Fabrikası ve farklı birimlere ait idari bina olarak hizmet veriyor.

Kaynak: İzmir Endüstriyel Miras Envanteri – IZKA – 2021 – Halkapınar Şehitliği Tarihi Sit Alanı 1/1000 Ölçekli Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı Açıklama Raporu – konak.bel.tr – 2023